په ۲۰۱۸ کال کې عمران خان اعلان وکړ چې هغو افغان کډوالو ته د پاکستان تابعیت ور کوي، چې په پاکستان کې زیږیدلي، خو جنرالانو دغه تصمیم رد کړ، ځکه که عملي وای نو په ۲۰۲۱ کال کې چې طالبان له پاکستان نه د کابل واکمنۍ نیولو ته لاړل، د دوی د اکثریت په جیبونو کې به پاکستانۍ تذکرې پرتې وای.

د تیرو څو کلونو په څیر سږ کال کې هم د پاکستان جنرالواکۍ له خوا د افغان کډوالو د په زور ایستل کیدو لړۍ یو ځل بیا روانه شوې ده،.

که څه هم په تیرو کلونو کې پاکستاني مقاماتو به په اصطلاح غیرقانوني میشتو افغانانو د ویستلو ډمامې غږولې خو اوس تجربې دا خبره زباده کړې ده چې دوی په نوم افغان کډوال پاکستان کې نه پریږدي او د اسنادو ذکر تش د یوې بې اساسه پلمې په توګه او د څارونکو سترګو ته د خاورو اچولو لپاره کوي.

د اسنادو قانونیت دوی ته هیڅ معنا یا ارزښت نه لري. د پاکستاني جنرالواکۍ د دغې پالیسۍ او عمل هر اړخ ډیر ناجایز، ظالمانه، غیرقانوني او غیرانساني دی.

د مثال په توګه په دې کډوالو کې داسې خلک شته چې د دیرشو، څلویښتو او حتا پنځوسو کالو نه پاکستان کې میشت دي، دلته یې کار روزګار کړی او یا څه وړوکی او یا غټ کاروبار یې کړی دی، خو د پاکستان د واکدارانو ضرب الاجلونه دوی ته موقع نه ورکوي چې خپل کاروبارونه یا حسابونه راټول یا خرڅ کړي. په دې کډوالو کې هغه خلک هم شته چې اوس تازه په افغانستان کې د طالبانو د واکمن کیدلو نه وروسته کډوال شوي دي، ځینې په دوی کې داسې کسان هم دي چې په پخواني نظام کې یې دندې لرلې او افغانستان ته بیرته ستنیدل د هغوی سلامتي په خطر کې اچولی شي خو پاکستاني واکداران د دې خبرو هیڅ پروادار نه دي.

هغه جینکۍ چې تر اوسه یې پاکستان کې مکتب ویلی دی اوس دغه چانس له لاسه ورکوي او دا خبره د هغوی د میندو او پلرونو لپاره ډېره سخته ده خو چا ته یې وایې! د پاکستان پنجابي واکداران په دې خبرو غوږ نه ګروي، عادي افغان کډوالو سره خو د جنګي اسیرانو برخورد روان دی ولې نوي او زاړه پیسه دار افغان جنګ سالاران هیڅ مساله نه لري، د هغوی په قصرونو، پلازو او جایدادونو باندې په اسلام اباد او نورو ښارونو کې څوک غرض نه کوي.

که بنیادم پاکستان کې د افغان کډوالو د مسالو جرړو ته لاړ شي، نو تر ټولو اساسي کمبود هغه حقوقي تشه ده په کومه کې چې افغان کډوالو د تیرو پنځو څلویښتو کالونو راهیسې ژوند کړی دی.

د ۱۹۸۰ په لسیزه کې چې افغان کډوال د ډیورنډ په کرغیړنه کرښه تېر شول نو د هغه وخت پنجابي پوځي دیکتاتور جنرال ضیاالحق په چالاکۍ سره اعلان وکړ چې دغه کډوال مهاجر دي او د پاکستان وګړي انصار دي، فلهذا افغان کډوالو ته د هیڅ پاسپورټ، ویزې، کارت یا کوم بل قانوني سند اړتیا نشته.

دلته باید دا خبره هم په ګوته کړای شي چې پاکستان د مهاجرینو په باب د ژنیو د ۱۹۵۱ کنوانسیون نه دی امضا کړی او نه یې د کال ۱۹۶۷ پروتوکول امضا کړی دی او په دې برسېره پاکستان په داخل کې هم د کډوالو او یا د بې کوره شویو خلکو لپاره خپل کوم قانون نه لري.

جالبه دا ده چې د مهاجرت د بین المللي کنوانسیونونو او قوانینو جوړوونکو غربیانو هم په دې حقوقي تشه باندې تر اوسه کوم اعتراض یا تشویش نه دی ښکاره کړی. بهر حال پاکستان ته راتلونکی کډوال په ډېرو وجوهاتو د پاکستان لپاره د پراخې ګټې سبب وګرځېدل، د دغو کډوالو لپاره د ۱۹۸۰ په لسیزه کې په میلیاردونو ډالرو کومکونه راتلل چې د پاکستان د واکمنانو په لاس مصرفیدل. په دغو کومکونو کې که په سلو کې دیرش په کډوالو مصرفیدل نو اویا فیصده یې د پاکستاني افسرانو جیبونو ته تلل، ځکه خو د جنرال ضیاالحق، د جنرل اختر عبدالرحمن او د نورو جنرالانو کورنۍ په ډالرو کې میلیاردران دي.

په افغانستان کې د غرب په ګټه د نقش لوبولو او د افغان کډوالو د ساتلو په بدل کې غربي ابرقدرتونو پاکستان ته خپلې ذروي پروژې په مخ بوتلې او اتوم بم جوړولو اجازه یې ورکړه.د دې نه علاوه افغانانو ته د خپلو خپلوانو له خوا نه راتلونکو خارجي اسعارو او د افغانانو کاروبارونو د پاکستان اقتصاد ته ډېره ګټه ورسوله، خو پاکستانی جرنیلانو پوره په سپین سترګۍ سره دا ټولې ښېګړې هیرې کړې. دوی له افغان کډوالو څخه د ابرقدرتونو د جنګ خاشاک جوړ کړی او د دوی په وینو یې د ډالرو بوجۍ راوړې دي او یا یې د لکونو کډوالو په زور او بغیر د کوم پلان نه افغانستان ته شړلو په ذریعه په کابل باندې فشار اچولی دی او د انسانانو د ازارولو نه یې ډډه نه ده کړې.

د نړۍ په نورو برخو کې د مهاجرت د مسالې نهايي حل درې برخې لري: وړومبۍ برخه یې خپل اصلي هیواد ته داو طلبانه او باعزته عودت وي چې د درې فریقو یعنی د کوربه هیواد، د مهاجرو خپل هیواد او د یو این ایچ سي ار په مشورت تر سره کیږي.

دویمه برخه یې د یو این ایچ سی ار له خوا د هغو مهاجرو درېیم هیواد ته لیږدول وي چې په کومه خاصه وجه خپل هیواد ته بیرته نه شي تللی. د مهاجرینو د مسالې درېیمه برخه هغو مهاجرو ته د کوربه هیواد تابعیت ورکول وي څوک چې خپله تابعیت غواړي. خو پاکستان د بین المللي قوانینو او مقرراتو نه په سرغړونې سره د پورته ذکر شوي حل په ځای یوازې د کډوالو په جبر او بې عزتۍ سره د ایستلو پالیسي په مخ بیايي.

دا خبره هم د یادونې وړ ده چې په کال ۲۰۱۸ کې چې کله عمران خان د پاکستان د وزیر اعظم په چوکۍ کیناستو نو هغه اعلان وکړ چې د پاکستان حکومت تصمیم لري هغو افغان کډوالو ته د پاکستان د تابعیت ورکولو لپاره ګام اوچتوي، چې په پاکستان کې زیږیدلي دي، خو جنرالانو دغه تصمیم رد کړ. علت یې دا و چې که چیرې دغه تصمیم عملی شوی وای نو په کال ۲۰۲۱ د اګست په میاشت کې چې کوم طالبان د پاکستان نه د کابل واکمنۍ نیولو ته لاړل، د دوی د اکثریت په جیبونو کې به پاکستانۍ تذکرې پرتې وې او په افغانستان باندې په غیرمستقیمه توګه د پاکستان پلانونه به بربنډ شوي وای.

د افغان کډوالو د پاکستان نه د جبري اخراج شا ته د پاکستانی جنرالانو وړومبۍ موخه دا ده چې دوی د ډیورنډ د کرښې دواړو خواو ته افغان/پښتون تر ګونډې لاندې نیسي، هغه ځوروي، تحقیروي، په هغه باندې د الوتکو، ټانکونو او ډرونونو نه بمبارد کوي، څو چې په هغه باندې په زور د پاکستان بادشاهی ومني.

دویمه موخه دا کیدای شي چې په راتلونکي وخت کې پاکستان د افغانستان په ضد څه داسې نوی لوبه پیلوي چې هغه به په افغانانو کې ژوره کرکه او دښمني راوپاروي او داسې نه وي چې پاکستان کې میشت افغانان، ولو که دوی په سیاست کې دلچسپی نه هم لري، خو د پاکستان له خوا د افغان ضد ګامونو خلاف کوم منفي عکس العمل ونه ښایي، او دلته موجودیت یې کوم مشکل ایجاد نه کړي. که څه هم افغان کډوالو تر اوسه پورې نه د پاکستان په داخلي سیاست کې برخه اخیستې او نه یې کله د پاکستان امنیت کله متضرر کړی دی خو د پاکستان د جنرالواکۍ په خپل زړه کې غلا ده.