افغانستان د ایران لهخوا د نږدې نیم میلیون افغانانو د جبري اېستلو له امله له یوه نوي بشري ناورین سره مخ شوی دی.
دغه افغانان چې زیات شمېر یې بې اسناده کډوال دي، په ناڅاپي توګه اړ شول چې ایران پرېږدي او افغانستان ته ستانه شي.
د راپورونو له مخې، یاد کډوال په اسلام کلا کې خوړو، د څښاک اوبو او نورو لومړنیو اړتیاوو ته لاسرسی نه لري.
له ایران څخه اېستل شوي کډوال احمد نذیر انګلیسي العربیه ته ویلي، چې دا یې لومړی ځل نه دی چې له ایرانه جبري اېستل کېږي، بلکې بار بار د ایراني پولیسو له لوري نیول شوی او اېستل شوی دی.
نذیر چې ۲۴ کلن دی، له تېرو څلورو کلونو راهیسې یې په تهران کې په یوه رستورانټ کې کار کاوه.
هغه د جولای په ۶مه اسلام کلا ته ورسېد، کومه نېټه چې ایراني چارواکو د بې اسناده افغانانو لپاره ټاکلې وه ترڅو افغانستان ته ستانه شي.
نوموړي وویل: «دوه ورځې وړاندې ایرانی پولیسو زه له رستورانټ څخه ونیولم او اسلام کلا ته یې واستولم. زه یوازې د کار جامو کې دلته راغلی یم او هر څه مې ایران کې پاتې شول.»
نذیر یوازې یو له هغو لږ تر لږه ۴۵۰,۰۰۰ افغانانو څخه دی، چې د جون میاشتې راهیسې افغانستان ته بېرته راستانه شوي دي.
د احساس فلاح او ټولنیزو خدماتو سازمان رییس عبدالفتاح جواد چې په هرات ولایت کې د راستنېدونکو سره مرسته کوي، وویل: «هره ورځ شاوخوا ۳۰,۰۰۰ افغانان د اسلام کلا سرحدي دروازې له لارې افغانستان ته راځي، چې لوی شمېر یې په زور بېرته اېستل شوي دي. دې کسانو کې هغه افغانان شامل دي چې قانوني اسناد نه لري.»
هغه زیاته کړه: «ډېری کورنۍ چې د اسلام کلا سرحدي دروازې ته رسېږي، هېڅ خیمې نه لري، چې دې سره ډېری یې لنډمهاله پناه ځایونه جوړوي ترڅو خپل ځانونه او ماشومان د سخت لمر د وړانګو نه وژغوري.»
ډېرې کورنۍ چې له ایران څخه راستنې شوې دي، هېڅ ځای نه لري چې لاړ شي، ځکه چې هغوی له څو لسیزو راهیسې په ایران کې ژوند کاوه. افغانستان کې د طالبانو حکومت چې د ټولو راستنېدونکو ملاتړ کولو ته ژمن دی، بیا هم د دې ملاتړ لپاره کافي منابع او تمویل نه لري.
جواد وویل: «د هرات خلکو ډېر ستر ملاتړ ښودلی دی، هغوی راستنېدونکو کورنیو ته خواړه او ټرانسپورت وړاندې کړی. احساس سازمان هره ورځ ۳,۰۰۰ کسانو ته پاخه شوي خواړه او اوبه ورکوي، خو دا ملاتړ د تازه راستانه شویو خلکو په پرتله ډېر کم دی.»
له ایران نه د افغانانو د جبري اېستلو لړۍ د پاکستان له خوا د ورته اقدام سره لا نوره پېچلې شوې.
دواړه هېوادونه د افغانستان د جګړې او فقر له امله له څلوېښتو کلونو راهیسې میلیونونه افغان کډوال خپله جبري ستنولو ته مجبور کړي دي.
د رسمي اټکلونو له مخې، په پاکستان کې شاوخوا ۴ میلیونه افغانان ژوند کوي، په ایران کې دغه شمېر شاوخوا ۶ میلیونه دی، چې له دې شمېرې څخه ۴ میلیونه یې بې اسناده کډوال دي.
یوازې په ۲۰۲۵ کال کې شاوخوا یو میلیون افغان کډوال له دواړو هېوادونو څخه بېرته راستانه شوي، چې د ځايي سیستمونو لپاره جدي ګواښ دی او د راستنېدونکو او هغو ټولنو لپاره چې دوی پکې ژوند کوي، د حیاتي خدماتو ته لاسرسی په خطر کې دی.
د هرات پوهنتون استاد اسلامالدین مومني چې له راستنېدونکو سره د مرستې په موخه له یوه کاروان سره اسلام کلا ته تللی و، د وضعیت د "ډېرو سختو" شرایطو په اړه وویل: «د هغوی رواني حالت خورا خراب دی، دوی د خوړو، اوبو او پناه ځایونو د سخت کمبود سره مخ دي.»
هغه زیاته کړه: «کله چې راستنېدونکي خپل اصلي ولایتونو ته ولاړ شي، نو یو بل لړ مشکلات سره مخ دي، لکه د کار موندلو، تعلیم او ژوند کولو فرصتونو کمښت. د دې ستونزو د حل لپاره پراخه او ګډې مرستې ته اړتیا ده.»
د ایران او پاکستان له خوا د افغان کډوالو جبري اېست د افغانستان لپاره لوی بشري ناورین رامنځته کړی.
د دې کډوالو اکثریت بې اسناده دي، چې د ایران او پاکستان سختو سیاسي تدابیرو له امله بېرته افغانستان ته ستانه شوي.
دغه کډوال له بې کارۍ، فقر او لوږې سره مخ دي او د افغانانو لپاره د اساسي ژوند امکانات لکه خواړه او تعلیم، په ځانګړې توګه د نجونو لپاره، لویې ستونزې دي.