د نیو هیومنټیرین ویب پاڼې د افغانستان په اړه یوه څېړنه کې ویلي، چې په تېرو څلورو کلنو کې نیوکو او ګوتڅنډنو د وضعیت ښه کېدو لپاره بسنه نده کړې.
تحلیل کې ویل شوي، چې د طالبانو د پراخو بندیزونو سره سره افغانان د نړیوالو مرستندویه بنستونو په تمه نه دي او د یو بل د لاس نیوي هڅه کوي.
د نیو هیومنټرین ویب پاڼې د پنجشنبه په ورځ د افغانستان ستونزو ته د حل لارو په یوه تحلیل کې ویلي، چې د ۲۰۲۳ کال په وروستیو کې په افغانستان کې طبیعي پيښې، له ګاونډيو هېوادونو د افغانانو ډله ییز ایستل، د مرستو کمښت، د طالبانو له خوا د نجونو پر مخ د زده کړو بندیز او نورو محدودیتونو سره سره لا هم هیله مندي شته.
دوی ویلي: «افغانان د مرستندویه بنسټونو یا حکومت په تمه نه دي بلکي په خپله هڅه کوي چې یو بل ته لاس ورکړي او مرسته کړي.»
په تحلیل کې ویل شوي، چې طالبان لا هم د خپلي لومړۍ دروې په څېر د سخت دريځۍ پاليسي مخ ته وړي.
د دوی په خبره له هېواده بهر خلک د افغانانو څخه زده کړه کوي او هغه ګڼو ټولنیزو، اقتصادي اوبشري ستونزو ته عملي حل لارې پيدا کړي، چې افغانستان ورسره مخ دی.
مرسته، نه ډالۍ
په تېرو شلو کلنو کې لویدیځو هېوادونو لسګونه میلیارده ډالر هغه حکومتونو ته ورکړل، چې د شفافیت نړیوال سازمان په وینا تل د نړۍ له فاسدترینو هېوادونو ګڼل کېدل.
اوس افغان ولس داسې څه غواړي چې هېواد یې وده وکړي داسې غوښتنې چې باید سیاسي نه شي.
اوس افغان ولس د هېواد وده غواړي او هیله لري، چې باید سیاسي نه وي.
په تحلیل کې راغلي: «افغانان پانګونه او پرمختګ غواړي، سړکونه، فابریکې او برېښنا غواړي، دوی د مرستې غوښتونکي دي نه د ډالۍ.»
لیکوال لیکلي، چې د کندهار په سپين بولدک کې مشرانو د یوې امریکایي مرستندویه موسسې څخه د ۴۰۰ متره اوږده بند د جوړېدو غوښتنه کړې، تر څو په راتلونکې کې د ۲۰۰ زره کورنه له سېلابونو وژغورل شي، خو حکومت بودیجه نه درلوده او بهرنیو هېوادونو بیا مرستې بندې کړي.
د پرمختيايي مرستو د موضوع په اړه لوېديځ ډیپلوماټان هم خبرې نه نه کوي، د افغانستان لپاره د امریکا شارژادفیر کارن ډېګر په اپریل میاشت کې وویل: «له دولتي وزارتونو پرته د سړکونو، فابریکو او سترو بنسټیزو پروژو کې کار کول سخت دي.»
د پرمختيايي مرستو بندول یو ډول سیاسيفشار دی او کوچنۍ پروژې یې هم اغېرمنې کړي دي.
همدې ټولو ستونزو، طبيعي پيښو او د کډوالو ځای پر ځای کولو ته یوازي افغانان یو د بل سره مرسته کوي.
افغانان د طالبانو د سیاستونو، محدودیتونو او بشري حقونو د وضعیت په اړه دا درکوي، چې هغوی یو پر بل د مرستې اخلاقي مسولیت لري او د نړۍ پام د ټرمپ تعرفو، په غزه کې نسل وژنې او په سیمه کې د اسراییل بریدونو ته اوښتی.
افغانانو یوازي په طبيعي پيښو او د کډوالو ستنېدو پر مهال پر خپل ځان تکیه کړې او په هغو سیمو کې د خپلو افغانانو لاس نیوی او مرستې راټولوي چې مخکې یې ان لیدلي هم نه وې.
لیکوال ویلي: «ما داسي نارینه او ښځينه لیدلي او خبر مې ورباندې جوړ کړی چې په خپلو کورنو کې یې ښوونځي جوړي کړي او همدا ډول د ښځينه مشرانو غيري دولتي موسسو په اړه له سیمه ييزو چارواکو سره خبري کړي.
په دې راپور کې د نجونو کار، د زده کړو بندیز، پر رسنیو او ټولنیزو برخو د طالبانو پراخو محدودیتونو ته هم اشاره شوې او له یو شمېر ښځينه او نارینه و سره هم خبرې شوي.
په تحیلی کې زیاته شوې، چې له دې هر څه سره سره ښځې او نجونې لا هم هڅه کوی تر خپله توان ژوند ته دوام ورکړي.
دوی لیکلي: «افغانان حتی ښځې، هره ورځ هڅه کوي چې کاروبارونه پیل کړي او نورو ښځو ته د کار زمینه برابره کړي نه یوازې په ښارونو کې، بلکې له مرکزونو لرې هم، سره له ګڼو ټولنیزو محدودیتونو سره مخ دي.»
دوی ویلي، چې افغانستان لا هم له جدي ننګونو سره مخ دی. رسنۍ له بندیزونو سره مخ دي، د خلکو غږ خاموش دی او ان خبریالان په زندانونو کې وخت تېروي.
حل لارې:
د ۲۰۲۳ کال تر پایه د بې کاره افغانانو زیاته برخه ځوانان وه خو لا بیا یې هم نوښتونو ته مخه کړې.
په تحلیل کې د طالبانو تر واک لاندې افغانستان کې ډېری خلک مرستو ته اړتیا لري.
خلک هیله لري: «د میلیاردونو دالرو بشري مرستو پر ځای نړۍ باید د افغانستان د پراختیا لپاره مرسته او پانګونه وکړي.»
د تېرو دریو کلونو د مرستو کمښت دا وښوده چې د مرستو وېش څومره شکمن او استثماري بڼه درلوده.
تېرې میاشت، یو لوړپوړي امریکایي چارواکي وویل: «امریکا چې له شلو کلونو راهیسې د افغانستان تر ټولو لوی تمویلوونکی و، نور ستړی شوی دی. موږ خپل وخت، پیسې او تر ټولو مهم د امریکایي وګړو ژوند د افغان ولس لپاره قرباني کړی.»
دا هغه دلیل دی چې ولې د افغانستان د مرستې بڼه باید بدله شي.
لیکوال وايي، چې د افغانانو لپاره میلیارده پانګونه، لسګونو ښځو لپاره دندې او ان که سل افغانۍ مرستې هم وي اړتیا یې خورا ډېره ده.
دوی وايي، چې اوس مهال شاوخوا ۹.۵ میلیونه افغانان له شدیدې لوږې سره مخ دي، ۳.۷ میلیونه ماشومان له زده کړو محروم دي.
ټولو ته حل لارې پکار دي که هر څومره کوچنۍ هم وي.
څلور کاله سیاسي نیوکې او ګوته څنډنې د وضعیت د بدلون لپاره بسنه نه کوي: «افغان ولس ته ریښتینې، دوامداره مرسته پکار ده نه وعظ او نه لنډمهاله مرستې.»