طالبان با لغو شدن سفر متقی به هند، حسن نیت امریکا را از دست داده است و باید منتظر مداخلات بیشتر واشنگتن در مناسبات این گروه با کشورها بود.
طالبان بارها نشان داده که با نادیده گرفتن بهبود مناسبات با امریکا روابطش با کشورهای بزرگ منطقه را گسترش می‌دهد، اما واشنگتن هم در پیش پای ماشین سیاست خارجی طالبان سنگ می‌اندازد.
وزیر خارجه این گروه دومین سفر مهم منطقه‌ای خود را از دست داد. منابع روز دوشنبه به افغانستان اینترنشنال گفتند که حکومت هند از امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان دعوت کرده بود که از ۲۷ تا ۲۹ اگست از دهلی دیدار کند. اما، این دیدار پیش از اعلام رسمی لغو شد، زیرا دهلی موفق به دریافت معافیت سفر برای متقی که اسمش در فهرست تحریم‌های سازمان ملل می‌باشد، نشده است.
منابع آگاه گفتند که امریکا با اعطای این مجوز مخالفت کرده است، چنانچه قبلا با سفر برنامه‌ریزی شده متقی به پاکستان نیز چنین کرده بود. این در حالیست که متقی قبلا در ماه ثور امسال توانست به بیجینگ سفر کند. همچنان، پیش از این رئیس الوزرا و برخی دیگر از مقام‌های بلندپایه طالبان اجازه یافتند که با مجوز شورای امنیت به امارات متحده و عربستان بروند.
اکنون به نظر می‌رسد که طالبان این امتیاز را که ناشی از حسن‌نیت و امیدواری واشنگتن به تغییر رفتار این گروه بود، از دست داده است.
متقی چهره نرم و دیپلوماتیک حکومت هبت‌الله است، حکومتی که به علت سرکوب گسترده زنان، پناه دادن به گروه‌های تروریستی و انحصار قدرت در افغانستان، در جهان منزوی شده است.
متقی بارها به دستاورد حکومت طالبان در عرصه گسترش روابط با کشورهای جهان مباهات کرده است. او با سفرهای خارجی خود می‌خواست نشان بدهد که طالبان یک رژیم عادی است و مورد استقبال جهان. او وانمود می‌کرد که این روابط به رغم فشارهای غرب گسترش یافته است، امریکا و متحدانش نیز دیر یا زود به صف روسیه و چین برای بهبود روابط با این گروه می‌پیوندند.
طالبان تا جایی به این رویکرد خود اعتماد داشت که برای به دست گرفتن سفارت افغانستان در واشنگتن و بازگشایی سفارت امریکا در کابل، با حکومت ترامپ وارد مذاکره و چانه زنی شده بود. طالبان برای خشنودی ترامپ، دو شهروند زندانی امریکا در افغانستان را آزاد کرد. اما، پاسخ واشنگتن بیشتر کردن فشار بر طالبان است تا بهبود مناسبات.
ویزای طالبان بدون رضایت واشنگتن صادر نمی‌شود
لغو سفرهای متقی به دهلی و پاکستان روشن کرد هر کشوری که می‌خواهد در کابل اثر بگذارد ناچار است پیش‌تر مُهر تایید واشنگتن را داشته باشد. برای کشورهای آسیای مرکزی و حتی برای بیجینگ نیز این پیام آشکار شده که معافیت‌های سفر همچنان در چارچوب شورای امنیت تعریف می‌شود و در هر لحظه می‌تواند با مخالفت سیاسی امریکا متوقف شود.
البته، چین و روسیه می‌توانند به مخالفت امریکایی اعتنایی نکنند و مقام‌های بلندپایه طالبان را به پایتخت‌های خود دعوت کنند. اما، هزینه سیاسی دعوت طالبان برای کشورهای دیگر مانند هند بالاست. در کنار این، لغو سفر متقی، یک عقبگرد دیگر در مناسبات واشنگتن و دهلی است که این روزها درگیر مناقشه تجاری با حکومت ترامپ است. ترامپ حکومت مودی را به علت خرید نفت روسیه با افزایش تعرفه کالاهای تجاری هند به ۵۰ درصد، مجازات کرده است.
وقتی هند نمی‌تواند تحریم‌های امریکا را نادیده بگیرد، کشورهای دیگر نیز باید مراقب رفتار خود با طالبان باشند. معمار دیپلوماسی طالبان نیز باید درک کند که حاشیه امن نادیده گرفتن مناسبات با امریکا بسیار کم شده است.
مداخله امریکا در برنامه سفر متقی، نارضایتی بیشتر دهلی را به دنبال خواهد داشت که برخلاف چین و روسیه نمی‌تواند سیاست خود در قبال افغانستان را بدون اجازه امریکا تنظیم کند. بهبود رابطه با طالبان بخشی از برنامه‌های هند در قبال پاکستان است. هند همواره به حکومت دوست در کابل نیاز دارد تا از این طریق به پاکستان دسترسی پیدا کند.
حکومت‌های افغانستان از هند برای رقابت و مقابله با پاکستان استفاده کرده اند و دهلی نیز منافع خود را در سیاست ضد پاکستانی دولت‌های افغانی دیده است. اکنون، امریکا به صورت ناخواسته یک امتیاز دیگر به پاکستان داده است که نگاهی مشکوک به روابط طالبان با هند دارد.
رفتار طالبان، قفل تعاملات منطقوی
در مورد افزایش سختگیری‌ها در صدور مجوز سفر برای رهبران طالبان ذکر این نکته لازم است از زمانی که روسیه طالبان را به‌طور رسمی به‌عنوان حکومت افغانستان به رسمیت شناخت، حساسیت امریکا شورای امنیت در قبال معافیت‌های سفر افزایش یافته و صدور چنین مجوزهایی دشوارتر شده است. پیش‌تر معافیت‌ها با انعطاف بیشتری داده می‌شد و مقام‌های طالبان توانسته بودند در نشست‌های مختلف منطقه‌ای شرکت کنند.
علاوه بر این، تداوم رفتار طالبان در زمینه‌های مختلف از جمله حقوق زنان، هر تصمیم درباره تعامل با این گروه را برای هر کشوری به عرصه‌ای از احتیاط بدل کرده است.
محاسبه محتاطانه هند و بن‌بست دیپلماسی طالبان
هند امیدوار بود که با این سفر رسما مناسبات خود را با نیروی نیابتی پاکستان که متحد ۲۰ ساله آن را در کابل ساقط کرد، کلید بزند. پاکستان نگاهی مظنون به این مناسبات دارد و تصور می‌کند که هند از طالبان علیه این کشور استفاده می‌کند.
اسلام آباد هند را متهم کرده است که از طالبان پاکستانی حمایت می‌کند که متحد دیرینه طالبان افغان بوده و هبت‌الله اخراج آنان از افغانستان را نپذیرفته است.
با توجه به حساسیت حکومت ترامپ و تروریستی خواندن رژیم طالبان از سوی وزارت خارجه وی، هند احتمالا روابط با طالبان را در سطح پایین نگهدارد. زیرا، گرمی بیشتر روابط می‌تواند نارضایتی واشنگتن را به دنبال داشته باشد. اما، اگر هند به مناسبات با طالبان اهمیت زیادی قایل باشد، احتمالا شاهد سفرهای مقام‌های هندی به افغانستان خواهیم بود. اما این به معنای آن است که هند از پوست دیپلوماسی محتاطانه خود خارج شود و تقابل با واشنگتن را برای بهبود مناسبات با طالبان به جان بخرد.
برای طالبان این سفر می‌توانست امتیازی مهم در مسیر عادی‌سازی روابطش با هند تلقی شود. هند یکی از بزرگترین بازیگران سیاسی و اقتصادی منطقه است و برای طالبان هر نوع تعامل حتا در حد یک سفر دو روزه به این دستاوردی بزرگ بود. وزارت خارجه طالبان معمولا روی سفرهای خارجی متقی مانور سیاسی زیادی می‌رود.
رفتار هند در این ماجرا بیانگر یک محاسبه محتاطانه است؛ دهلی تلاش دارد از یک‌سو میدان افغانستان را از دست پاکستان بگیرد و از سوی دیگر از هزینه سیاسی یک اقدام شتاب‌زده پرهیز کند.
در داخل افغانستان، طالبان احتمالاً لغو سفر و یا هر سفر دیگری را به حساب فشارهای بیرونی و بازی‌های سیاسی قدرت‌های جهانی خواهد گذاشت. اما از نگاه بسیاری از تحلیلگران، رفت‌وآمد رسمی طالبان با جهان هنوز آن‌قدر بی‌ثبات است که هیچ برنامه‌ای بر پایه سفرهای خارجی مقام‌های این گروه قابل اتکا نیست. جدای بازخوردهای سیاسی، همین بی‌ثباتی، سرعت هر طرح اقتصادی‌ای را که بر دیپلوماسی طالبان تکیه داشته باشد، کند می‌کند و فضای تردید را در میان سرمایه‌گذاران تقویت می‌کند.
در شرایطی که معافیت‌های سفر برای مقام‌های طالبان با سخت‌گیری بیشتری روبه‌رو است، این گروه ناچار خواهد شد به مسیرهای جایگزین روی بیاورد؛ از حضور مجازی در نشست‌ها تا مکاتبات رسمی و دیدارهای تخصصی در حوزه‌هایی مانند تجارت، ترانزیت، مرز و مهاجرت، راه‌هایی که ریتم تعامل را حفظ می‌کنند بی‌آن‌که بار نمادین یک سفر رسمی را بر دوش داشته باشند.
از زاویه حقوق بشری، لغو سفرها بازتابی از این برداشت است که طالبان هنوز به تغییر رفتاری جدی دست نزده‌اند و در نگاه غرب همچنان به نقض گسترده حقوق بشر، به‌ویژه حقوق زنان، متهم‌اند. همین تصویر فضای بدبینی را تقویت کرده و باعث شده کشورهای غربی نه‌تنها خودشان از تعامل رسمی پرهیز کنند، بلکه علاقه‌ای به گسترش تماس طالبان با همسایگان شان نیز نشان ندهند.
فهرست ۱۹۸۸ شورای امنیت چیست؟
متقی در فهرست ۱۹۸۸ شورای امنیت قرار دارد. این فهرست برای افراد و نهادهای وابسته به طالبان طراحی شده و سه قلمرو اصلی را پوشش می‌دهد؛ «ممنوعیت سفر، مسدودشدن دارایی‌ها و محدودیت‌های تسلیحاتی.»
قاعده کلی این فهرست، «ممنوعیت» است و «معافیت» تنها در موارد خاص و با تصمیم رسمی کمیته‌ها صادر می‌شود. تجربه‌های اخیر نشان داده که این مسیر هنوز کاملاً بسته نیست؛ برای نمونه عبدالسلام حنفی در اگست امسال از همین کمیته‌های شورای امنیت، مجوز درمانی گرفت. با این حال چنین استثناهایی همواره محدود، موردی و گاهی لغوپذیرند.
برای سفر مقام‌های طالبان که در فهرست ۱۹۸۸ شورای امنیت قرار دارند، هر کشور میزبان باید دست‌کم پانزده روز پیش از سفر، درخواست رسمی معافیت را از طریق نمایندگی خود در نیویارک به کمیته تحریم‌های شورای امنیت ارائه کند. این درخواست باید شامل جزئیات کامل مسیر، هدف و هزینه‌های سفر باشد و تنها در صورت موافقت همه اعضای کمیته و دولت‌های ترانزیت پذیرفته می‌شود.
بدون چنین مجوزی، صدور ویزا یا حتی عبور هوایی نقض تعهدات فصل هفتم ملل متحد است و می‌تواند برای دولت میزبان و حتی شرکت‌های هواپیمایی پیامدهای سیاسی و حقوقی جدی داشته باشد؛ از جریمه و فشار دیپلماتیک گرفته تا ممنوعیت عبور پرواز.