یلدا علی، مجری و تهیه‌کننده سابق تلویزیونی، اندکی قبل از به قدرت رسیدن طالبان با همکارانش طرح ریخته بود که برای ویدیوی چند آهنگ سناریو بسازند و سریال کمدی تهیه کنند. خانم علی گفت: «در آن زمان هیچ‌گونه محدودیت شرعی به ذهن ما نمی‌رسید.»
اما بازگشت طالبان، طرح سناریوی دیگری برای زندگی شخصی و حرفه‌ای او و دیگر زنان افغانستان ریخت: «دیگر حتی اجازه نداشتیم با مردها صحبت کنیم.»
خانم علی درباره آنچه در افغانستان تحت کنترول طالبان به‌عنوان به یک کارمند رسانه‌ای بر او گذشته، می‌گوید: «احساس می‌کردم حواس پنجگانه خود را از دست داده‌ام. چشم‌هایم رنگ‌ها و زیبایی‌ها را نمی‌دیدند. زبانم مزه کلمات را نمی‌چشید و گوش‌هایم فقط صدای خشن چند مرد خشمگین را می‌شنیدند که می‌گفتند: ‘چرا بدون محرم بیرون شده‌ای؟’»
او چند هفته پس از به قدرت رسیدن طالبان، گردانندگی یک برنامه تلویزیونی بامدادی را به عهده گرفت و تا حدود یک سال در این شغل ماند.
دورانی که او می‌گوید هر ثانیه‌اش، زیر سایه ترس و دلهره شدید گذشت چرا که هر لحظه امکان داشت جنگجویان مسلح طالبان وارد استدیو شوند.
طالبان در حمل ۱۴۰۱ به رسانه‌ها دستور داد که مجریان زن هنگام اجرای برنامه باید صورت خود را با ماسک بپوشانند. دستوری که اکنون نه تنها در رسانه‌ها، بلکه در بسیاری از مکان‌های عمومی از سوی طالبان به‌طور اجباری اجرا می‌شود.
خانم علی که در شبکه طلوع مجری بود، ویدیویی از جریان آمادگی خود برای اجرای برنامه نشر کرد که به طور گسترده خبرساز شد.
این ویدیو یلدا علی را نشان می‌داد که لباس سیاه پوشیده، موها و ساق دست‌هایش را با پارچه‌های سیاه می‌پوشاند و بر صورت خود ماسک می‌زند.
او با نشر این ویدیو در استوری اینستاگرم خود نوشت: «در حال حذف‌شدن هستم.»
خانم علی که اکنون در استرالیا زندگی می‌کند، می‌گوید که طالبان پیوسته تمام دوربین‌های مداربسته رسانه‌ای را که او کار می‌کرد، بررسی می‌کردند «محافظان ورودی ساختمان رسانه را نیز با نیروهای خود جایگزین کردند.
او گفت که طالبان همچنین تمام بخش‌های دفتر را برای زنان و مردان جداسازی کرده بودند. کارمندان زن تا حد امکان سعی می‌کردند از صحبت با همکاران مرد خودداری کنند.
با سقوط رژیم اول طالبان در سال ۲۰۰۱ و به دنبال آن تاسیس نظام جمهوری اسلامی، افغانستان چهره‌ای دیگر به خود گرفت. با ظهور نهادهای رسانه‌ای مستقل به ویژه شبکه‌های تلویزیونی، روزنامه‌نگاری نفسی تازه گرفت.
در نخستین روز بازگشت طالبان در اگست ۲۰۲۱، تصاویری از استدیوی خبر یک شبکه تلویزیونی داخلی نشر شد که نشان می‌داد که شبه‌نظامیان طالبان با کلاشنیکف در عقب گرداننده برنامه نشسته‌اند.
چهار سال بعد از آن روز، اکنون طالبان با سلاح در رسانه‌ها ظاهر نمی‌شوند، اما سایه آن تفنگ مانند شبحی ترسناک همچنان اتاق‌های خبر را درمی‌نوردد.
فرشته (نام مستعار)، خبرنگار، فعالیت رسانه‌ای خود را در سال ۲۰۱۹ با خبرگزاری باختر آغاز کرد؛ رسانه‌ای که اکنون به بلندگوی کاملا مردانه سرکوب‌ها و دستورات طالبان علیه زنان بدل است.
او پس از به قدرت رسیدن طالبان نیز در میانه فشارهای شدید مدتی به کارش در یک شبکه تلویزیون داخلی ادامه داد.
فرشته که از دانشکده روزنامه‌نگاری قبل از تسلط طالبان بر کابل فارغ شده، آرزو داشت که قصه‌های واقعی مردم را روایت کند.
او اما پس از بازگشت طالبان، هر روز شاهد این بود که چگونه فضا برای رسانه‌های مستقل و به‌ویژه خبرنگاران زن محدودتر می‌شود. فرشته می‌دید که چگونه رسانه، به جای مکانی برای به چالش کشیدن مقام‌های حکومت و ترویج پاسخگویی، به پایگاه تبلیغاتی «آپارتاید جنسیتی» بدل شده است.
مصاحبه از پشت دیوار با مقام طالبان
فرشته می‌گوید باری همراه با یک تصویربردار زن به یکی از وزارتخانه‌های طالبان رفته بود تا با معین آن وزارت گفت‌وگو کند. طالبان او و همکارش را متوقف کردند و گفتند پرسش‌های‌تان را بنویسید تا معین پاسخ‌های خود را در یک ویدیو ضبط کند.
فرشته می‌گوید در حالی که تنها یک دیوار فاصله بین او و معین وزارتخانه بود، این مقام طالبان حاضر نشد با او رو در رو مصاحبه کند.
او همچنین گفت که در مواردی دیگری، هنگام تهیه گزارش با تهدید و تحقیر فراوان روبه‌رو شده و طالبان او را حتی برای بازجویی به حوزه امنیتی نیز برده‌اند.
فرشته می‌گوید که در افغانستان تحت کنترول طالبان، کوچک‌ترین فضا برای فعالیت خبرنگاران زن وجود ندارد. از سویی، سرکوب سازمان‌یافته و دستورات محدوده‌کننده طالبان زنان را از صحنه حذف کرده و به گفته او، «مدیران رسانه نیز با این سرکوب همراه شده‌اند».
او می‌گوید که رسانه‌های داخل افغانستان بیشتر سعی می‌کنند خبرنگاران مرد را استخدام کنند چرا که آن‌ها با محدودیت‌های کمتری مواجه‌اند، می‌توانند به نشست‌های خبری بروند و با مقام‌های طالبان رو در رو مصاحبه کنند.
سرکوب تهیه‌کنندگان برنامه‌های تفریحی و سریال تلویزیونی
در کنار سانسور شدید برنامه‌های خبری و تحلیلی، طالبان محدودیت‌های گسترده‌ای بر نشرات برنامه‌های تفریحی و سرگرمی در افغانستان وضع کرده است. نشرات بسیاری از رسانه‌ها در داخل خلاصه می‌شود به مصاحبه‌های غیرچالشی با برخی از چهره‌های نسبتا شناخته‌شده، برنامه‌های سفر و بیشتر از همه، برنامه‌های دینی و قرآنی.
چهار خبرنگار از هرات، ننگرهار، فاریاب و بامیان به کمیته حمایت از خبرنگاران گفتند که به جز موضوعات آموزش و سلامت، تنها اخباری که اجازه پوشش آن را دارند تصادفات ترافیکی است: «حتی پوشش اخبار جنایی نیز ممنوع است.»
اخیرا حکومت طالبان برخی از کارکنان یک شرکت تهیه‌کننده برنامه‌های تلویزیونی را بازداشت کرده است. طالبان گفته که این افراد، به دلیل دوبله «فیلم‌های غیراسلامی» بازداشت شده‌اند.
وزارت امر به معروف طالبان ادعا کرده که این برنامه‌ها پس از تولید، در رسانه‌های در بیرون از کشور پخش می‌شدند. رسانه‌های طالبان همچنین اعترافات اجباری کارکنان این شرکت را منتشر کرده‌اند.
منابع به افغانستان اینترنشنال گفتند که ده‌ها زن و مرد کارمند پرودکشن‌ها، بخشی کلانی از آخرین سنگرداران فعال برنامه‌های سرگرمی و سریال‌های تلویزیونی در کابل بودند. هرچند محتوای آن‌ها در شبکه‌های داخلی نشر نمی‌شد.
شبکه گسترده تبلیغاتی طالبان به جای رسانه‌های مستقل
طالبان روی ویرانه‌های رسانه‌های مستقل‌های افغانستان، شبکه تبلیغاتی گسترده خود را بنا نهاده است.
کمیته حمایت از خبرنگاران در گزارشی نوشت که طالبان شبکه‌ای از ربات‌های دیجیتال پیشرفته و حدود ۱۵ ایستگاه تلویزیونی و رادیویی، روزنامه و پلتفرم دیجیتال، از جمله در یوتیوب، اکس و تلگرام ایجاد کرده است.
در این گزارش آمده که این شبکه‌ها به شدت با ایدیولوژی رادیکال همسو هستند.
علاوه بر این، طبق این گزارش، طالبان به ده‌ها تولیدکننده محتوا ماهانه شش تا ۱۰ هزار افغانی پرداخت می‌کند تا اطلاعات نادرست پخش و مخالفان این گروه را تخریب کنند.
طالبان در سایر رسانه‌های مستقل نیز عوامل خود را زیر نام خبرنگار معرفی کرده که در واقع علیه دیگر روزنامه‌نگاران جاسوسی می‌کنند.
عوامل طالبان خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها را از نزدیک زیر نظر دارند و در صورت مشاهده محتوای خلاف ایدئولوژی این گروه، درباره روزنامه‌نگاران گزارش می‌دهند تا بازداشت شوند.
رسانه‌ها و آزادی بیان در افغانستان قبل از به قدرت رسیدن طالبان، در منطقه زبان‌زد بود. بالاتر از ۵۰۰ رسانه دیداری، صوتی و چاپی با هزاران خبرنگار زن و مرد در افغانستان فعالیت می‌کردند. سازمان معتبر رتبه‌بندی قوانین حق دسترسی به اطلاعات، «قانون دسترسی به اطلاعات افغانستان» را در سال ۲۰۱۸ در جایگاه نخست قرار داد. طالبان پس از به قدرت رسیدن، این قانون و دیگر قوانین مصوب نظام جمهوری اسلامی افغانستان را بی‌اعتبار اعلام کرد.
چهار سال پس از قدرت‌گیری طالبان، خانم علی اکنون در مهاجرت، به کابوسی فکر می‌کند که اکنون به واقعیت بدل شده است: زنان در افغانستان از بسیاری عرصه‌ها حذف شده‌اند.