نشست دو روزه نمایندگان زنان، جامعه مدنی، احزاب و جریان‌های سیاسی مخالف طالبان با دیپلومات‌ها، سیاستگذاران و پژوهشگران پاکستانی در اسلام‌آباد پایان یافت.
دو طرف این نشست را گامی موثر برای اعتمادسازی و تقویت همکاری‌ها میان نمایندگان دو کشور خوانده و بر ادامه گفت‌وگوها تاکید کردند.
در این نشست که زیر پرچم جمهوری اسلامی افغانستان و پاکستان برگزار شده بود، دست‌کم ۳۰ نفر از نمایندگان زنان، فعالان جامعه مدنی، رسانه‌ها، مقامات و دیپلومات‌های حکومت پیشین افغانستان و نمایندگان احزاب سیاسی، از جمله حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان، حزب وحدت اسلامی، جنبش اسلامی و جمعیت اسلامی حضور داشتند.
از سوی پاکستان نیز شماری از سفیران پیشین این کشور در کابل، مشاور سابق امنیت ملی، مشاور سابق نخست‌وزیر و جمعی از سیاستگذاران و پژوهشگران برجسته این کشور حضور یافتند.
نمایندگان افغان در حاشیه نشست با مقامات دولتی پاکستان، برخی رهبران سیاسی و دیپلومات‌های خارجی، از جمله معاون سفارت امریکا برای افغانستان و دیپلومات ارشد بریتانیا، دیدار و گفت‌وگو کردند.
محورهای اصلی این نشست روابط افغانستان و پاکستان، معضلات امنیتی، همکاری‌های منطقه‌ای، اعتمادسازی و تقویت روابط مردمی بوده است. نمایندگان جریان‌های مخالف طالبان از پاکستان خواستند برای اعتمادسازی و حسن نیت، روند اخراج پناهجویان را متوقف کرده و شرایط اقامت آنها را تسهیل کند.
این نشست در شرایط حساسی برگزار شد؛ زمانی که روابط طالبان و پاکستان به دلیل اتهام‌زنی‌های متقابل به بن‌بست رسیده است.
در ابتدا، این گفت‌وگوها به دلیل حضور چهره‌های سیاسی رده دوم و سوم و ماهیت غیردولتی آن چندان جدی تلقی نمی‌شد. حتی اشتراک کنندگان افغان نیز آن را گفت‌وگویی عادی میان چهره‌های غیردولتی دو کشور دانستند. اما رسانه‌ای شدن زودهنگام این نشست و واکنش تند طالبان در کابل و حامیان آن، از جمله زلمی خلیلزاد، سفیر سابق امریکا، اهمیت آن را برجسته کرد. این واکنش‌ها حتی برگزاری نشست را چند بار به تعویق انداخت و توجه مقامات پاکستانی را به اهمیت آن جلب کرد.
اهمیت نشست
پاکستان از دیرباز بازیگری کلیدی در تحولات افغانستان بوده است. بسیاری معتقدند که بدون حمایت اسلام‌آباد، نه مجاهدین قادر به سرنگونی حکومت کمونیستی می‌شدند و نه طالبان به قدرت می‌رسیدند. پاکستان سال‌ها میزبان شورای کویته و پشاور طالبان بود و حمایت‌های سیاسی، مشورتی و تسلیحاتی از این گروه کرد. اما اختلاف دیدگاه طالبانِ شورشی با طالبانِ حاکم بر افغانستان، روابط دو طرف را تیره کرده و به نظر می‌رسد این تیرگی، پاکستان را به سوی مخالفان طالبان سوق داده است.
حکومت ها در کابل در چهار دهه گذشته از ناحیه پاکستان آسیب پذیر بوده است. پاکستان برای زیر فشار قرار دادن کابل، از سیاست حمایت از مخالفان پیروی کرده است. از این رو، میزبانی اسلام‌آباد از مخالفان طالبان، به‌ویژه در شرایط کنونی، با سابقه این کشور همخوانی دارد.
این به معنای آن نیست که نمایندگان سیاسی و مدنی در نشست اسلام‌آباد نقش مشابه مجاهدین سابق و طالبان را بازی می‌کنند، بلکه این نشست نخستین نشانه‌های گوش‌دادن پاکستان به صدای مخالفان و توجه به گروه‌های دیگر در افغانستان است.
این رویکرد پاکستان خشم منتقدان ناسیونالیست ضد پاکستانی را که برخی از آنان مقام‌های سابق حکومت اشرف غنی بودند، برانگیخته است. آنها باور دارند که مداخله پاکستان در امور سیاسی افغانستان و ارتباط آن با گروه‌های افغان، همیشه مخرب بوده است.
نمایندگان افغان این نشست را فراتر از انتظار توصیف کردند. یکی از شرکت‌کنندگان که تجربه حضور در نشست‌های متعدد با مقامات پاکستانی را دارد، به افغانستان اینترنشنال گفت: «این گفت‌وگوها با همه جلسات پیشین متفاوت بود.» عضو دیگر، این نشست را «فصلی نو در روابط مردمی بین دو کشور» خواند.
یکی از اعضای ارشد هیئت با خوش‌بینی اظهار داشت: «توقع تغییر فوری نداریم، اما هدف ما اعتمادسازی و پیشبرد گام‌به‌گام گفت‌وگوهاست.»
برخی اعضای هیئت افغانستان از میزبانی گرم پاکستان شگفت‌زده شده‌اند. به گفته آنها، اسلام‌آباد در استقبال از این هیئت «سنگ تمام» گذاشت.
به نظر می‌رسد که استقبال گرم پاکستانی‌ها رابطه نزدیکی با سردی روابط‌شان با طالبان دارد.
«روند اسلام‌آباد»
این نشست با عنوان «به سوی وحدت و اعتماد» برگزار شد و مهم‌ترین دستاورد آن، توافق بر تبدیل شدن این گفت‌وگوها به روندی مستمر بود. مشاور پیشین امنیت ملی پاکستان گفت که «روند اسلام‌آباد» به‌صورت منظم ادامه خواهد یافت.
مخالفان طالبان امیدوارند این روند، مشابه «پروسه دوحه» که از سال ۲۰۱۰ آغاز شد و به بازگشت طالبان به قدرت انجامید، به انسجام و تقویت جایگاه سیاسی آنها منجر شود.
در چهار سال گذشته، مخالفان طالبان از فقدان آدرس سیاسی مشخص و حمایت منطقه‌ای و بین‌المللی رنج برده‌اند. تنها تاجیکستان به‌صورت محدود از آنها میزبانی کرده، اما به نظر می‌رسد رویکرد دوشنبه نیز تغییر کرده است.
در چنین شرایطی، ایجاد جای پایی در کشوری کلیدی مانند پاکستان برای مخالفان طالبان دستاوردی مهم است. این نشست می‌تواند زمینه‌ساز همکاری و انسجام بیشتر میان مخالفان طالبان، به‌ویژه گروه‌هایی که سابقه روابط خوبی با پاکستان نداشته اند، شود.
چهره‌های مدنی و سیاسی نشست اسلام‌آباد روی تغییر رویکرد پاکستان در قبال طالبان حساب می‌کنند، چون این گروه را آسیب پذیر می‌سازد. همچنان، آنها به اهمیت پاکستان در حیات سیاسی و اقتصادی افغانستان اذغان دارند.
در چهار سال گذشته، استراتژی مخالفان مسلح و مدنی طالبان اعمال فشار خارجی بر این گروه بوده است، اما کمتر کشوری به مخالفان طالبان روی خوش نشان داده است. با این‌که پاکستان نقش عمده را در پیروزی طالبان در برابر دولت پیشین داشت، اما به علت حمایت رژیم حاکم در افغانستان از شبه‌نظامیان پاکستانی، به طور تدریجی متحدان سابق خود را در افغانستان زیر فشار قرار داده است.
بازی تاکتیکی یا تغییر راهبردی؟
سیاستمداران و کنشگران افغان از نتایج گفت‌وگوها خرسند هستند و نشانه‌هایی از تغییر رویکرد اسلام‌آباد و تمایل آن به منتقدان طالبان را مشاهده کرده اند. با این حال، بسیاری از ناظران با اشاره به پیشینه سیاست خارجی پاکستان، نسبت به تغییر یک‌شبه آن تردید دارند.
پیشتر، آصف درانی، نماینده ویژه پاکستان، در گفت‌وگو با افغانستان اینترنشنال تاکید کرد که سیاست خارجی یک کشور یک‌شبه ساخته نمی‌شود که یک‌شبه تغییر کند. البته اظهارات درانی متوجه این نشست نبود.
پاکستان با این‌که روابط خود را با چهره‌ها و جریان‌های شناخته شده سیاسی حفظ کرده است، اما از دعوت آنان به نشست اسلام‌آباد خودداری کرد. دعوت رهبران جریان مقاومت مسلح می‌توانست طالبان افغان را به شدت حساس کند. اما، دعوت کشنگران و چهره‌های سیاسی رده دوم نیز سیگنال‌های لازم سیاسی را به طالبان می‌فرستد.
هر قدر که حملات شبه‌نظامیان در پاکستان افزایش یابد و طالبان توجه اندکی به منافع اسلام‌آباد نشان دهد، به همان اندازه پاکستان به مخالفان مسلح و مدنی طالبان بیشتر متمایل می‌شود.
هرچند در افغانستان بسیاری هنوز طالبان را «گروه نیابتی» پاکستان می‌خوانند، اما واقعیت‌های میدانی نشان می‌دهد که تداوم حضور طالبان در افغانستان برای این کشور زیان‌بار بوده است. نا امنی روزافزون جدایی‌طلبان بلوچ و تحریک طالبان پاکستان، تهدیدی به امنیت ملی پاکستان محسوب می‌شود.
پاکستان باور دارد که ناامنی روزافزون و تلفات نیروهایش در خیبرپختونخوا و بلوچستان ناشی از حاکمیت طالبان در افغانستان است. این کشور حتی طالبان را به همدستی با هند در برهم‌زدن امنیت و ثبات در پاکستان متهم کرده است.
علی‌رغم خوش‌بینی هیئت افغانستان، هنوز زود است که از تغییر اساسی در سیاست پاکستان سخن گفت. اسلام‌آباد بازیگری کهنه‌کار در منطقه است و به خوبی می‌داند چگونه منافع خود را در شرایط مختلف تامین کند.
پرسش اصلی این است که آیا این نشست‌ها نشانه‌ای از تغییر راهبردی در سیاست پاکستان نسبت به افغانستان است یا صرفاً بازی تاکتیکی برای فشار بر طالبان؟ تنها گذر زمان پاسخ این پرسش را روشن خواهد کرد.