قطع اینترنت فایبر نوری توسط طالبان در چند ولایت، شهروندان و فعالان را نگران کرده و در چند روز اخیر روایت‌های مختلفی در مورد این که طالبان کدام نوع اینترنت را در افغانستان قطع می‌کند، ایجاد شده و به سردرگمی دامن زده است.
طالبان از روز دوشنبه ۲۴ سنبله، خدمات اینترنت فایبر نوری را در ولایت بلخ قطع کرد و این محدودیت در چند روز گذشته به ۱۲ ولایت دیگر افغانستان گسترش یافته است.
مشخص نیست که طالبان تنها به قطع اینترنت وای‌فای بسنده می‌کند یا دست مردم از اینترنت تلفن های هوشمند نیز قطع خواهد شد. طالبان تنها قطع اینترنت فایبر نوری را تایید کرده و علت آن را «جلوگیری از منکرات» عنوان کرده است.
اینترنت فایبر نوری
طالبان شبکه فایبر نوری که افغانستان را به پنج کشور منطقه وصل کرده، مسدود کرده است.
اینترنت فایبر نوری که به آن اینترنت «پهنای گسترده» نیز می‌گویند، اینترنت ثابت و پرسرعت است که به دلیل پهنای باند بالا داده‌ها را سریع منتقل می‌کند. به عبارت ساده‌تر، فایبر نوری اینترنتی است که از طریق خطوط ثابت مانند دی‌اس‌ال و کیبل به خانه‌ها و دفاتر وصل است.
یکی از متخصصان حوزه فناوری مخابراتی که به دلیل مسائل امنیتی هویتش محفوظ خواهد بود، روز پنجشنبه به افغانستان اینترنشنال گفت که اینترنت با پهنای بالای باند و ثابت در مقابل اینترنت موبایل یا «اینترنت سیار» قرار دارد که با سیم‌کارت و پایه مخابراتی کار می‌کند.
افغانستان تولیدکننده مستقل اینترنت نیست و برای دسترسی به شبکه جهانی به کشورهای همسایه وابسته است.
ظرفیت اصلی از راه کیبل‌های فایبر نوری و بخشی هم از طریق لینک‌های مایکروویو از ایران، پاکستان، تاجیکستان، اوزبیکستان و ترکمنستان وارد می‌شود. این مسیرها در مرزها به شبکه داخلی متصل شده و مدیریت آن عمدتاً در اختیار وزارت مخابرات و شرکت دولتی افغان‌تلکام قرار دارد.
به این ترتیب، اینترنتی که در شهرها از راه کیبل یا فایبر به خانه‌ها و دفاتر می‌رسد، عملاً بر پایه همین مسیرهای مرزی کار می‌کند و هرگونه محدودیت یا قطع در این سطح بلافاصله زندگی و کار روزمره شهروندان را متاثر می‌کند.
منابع به افغانستان اینترنشنال می‌گویند هبت‌الله آخندزاده دستور داده برای تامین اینترنت ادارات دولتی و نمایندگی‌های دیپلوماتیک، باید یک شرکت جدید ایجاد شود.
احتمال دارد طالبان تنها به شبکه سلام، یک شرکت دولتی اجازه توزیع محدود اینترنت را بدهد.
آیا اینترنت موبایل قطع شده است؟
این نوع اینترنت تاکنون قطع نشده است. مسئول یکی از شرکت‌های خدمات اینترنتی به افغانستان اینترنشنال گفت که بر اساس دستور رهبر طالبان، تنها به شماره‌های واتس‌اپ محدودی که مجوز ویژه طالبان دارند و تحت نظارت خواهند بود، خدمات اینترنتی ارائه خواهد شد.
وبسایت نت‌بلاک که سرعت اینترنت را نظارت می‌کند، اختلال در اینترنت افغانستان را تایید کرد. همچنین داده‌های وبسایت IODA، دسترسی به اینترنت ولایت بلخ حدود ۲۵ درصد کاهش یافته است.
داده‌ها نشان می‌دهد که سرعت اینترنت در افغانستان از ۱۵ سنبله از ساعت ۶ شام به شدت کاهش یافت اما در ۲۲ سنبله کمی بهتر شد، ولی به حالت قبلی خود برنگشت.
متخصصان می‌گویند که اینترنت موبایل و اینترنت ثابت و پنهای گسترده (broadband)از نظر فنی لازم و ملزوم یکدیگر هستند. ظرفیت اصلی اینترنت از طریق کیبل‌های فایبر نوری و لینک‌های بین‌المللی وارد کشور می‌شود.
اپراتورهای موبایل، هرچند اینترنت را از راه دکل‌های رادیویی (۳جی، ۴جی یا ۵جی) به مشترکان می‌رسانند، اما در نهایت برای اتصال به شبکه جهانی به همین بستر پهنای گسترده نیاز دارند.
هرگاه اینترنت ثابت در سطح ملی محدود یا قطع شود، اپراتورهای موبایل مجبورند حجم کمتر و پهنای باند محدودتری را بین مشترکان توزیع کنند. نتیجه آن افت شدید سرعت اینترنت است.
ممکن است شبکه موبایل روی گوشی همچنان «۴جی» یا «۵جی» نشان دهد، اما در عمل توان انتقال داده به قدری پایین می‌آید که اینترنت برای کارهای روزمره بدرد بخور نیست.
یکی از متخصصان فناوری گفت که احتمال دارد طالبان شبکه‌های ۴جی را به‌طور رسمی به ۳جی یا استانداردهای پایین‌تر تبدیل نکنند، اما در نبود فایبر نوری به‌عنوان بستر اصلی انتقال داده، ظرفیت پهنای باند کاهش می‌یابد که کیفیت و سرعت اینترنت عملاً پایین‌تر از سطح ۳جی خواهد بود.
اشتباه افغان تلی‌کام که هبت‌الله را حساس کرد
پروژه فایبر نوری در افغانستان از سال ۲۰۰۷ آغاز شد و ستون فقرات ملی اینترنت شکل گرفت؛ اما این شبکه در آن زمان تنها در اختیار ادارات دولتی، دفاتر و موسسات قرار داشت و دسترسی عمومی به آن فراهم نبود.
در سال‌های بعد به تدریج گسترش یافت و در سال ۲۰۲۲ نخستین مجوز برای اجرای FTTH (فایبر تا خانه) در افغانستان صادر شد که اینترنت پر سرعت متصل به فایبر نوری را به خانه‌های مردم رساند.
این متخصص می‌گوید به جای ایجاد ساختار روشن و طرزالعمل شفاف، پروژه فایبر نوری بیشتر به یک منبع درآمد برای برخی از مقام‌های طالبان تبدیل شد و «حتا طرزالعمل مشخصی برای فروش و توزیع خدمات وجود نداشت و جوازها در فضایی مبهم صادر شدند.»
به گفته او، شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه فایبر خانگی با اعتراض افغان‌تلکام روبه‌رو شدند. به گفته او، افغان‌تلکام که خود را از عرصه رقابت در این زمینه عقب می‌دید، علاقه داشت که اینترنت «فایبر تا خانه» را انحصاری به دست بگیرد. به همین دلیل آنها به هبت‌الله آخندزاده، رهبر طالبان، هشدار دادند که اینترنت «فایبر به خانه» می‌تواند تبعات اخلاقی بدی داشته باشد.
به باور این متخصص، مسئولان افغان‌تلکام به رهبر طالبان گفته بودند که اگر این اینترنت از سوی شبکه دولتی کنترول نشود، مردم «شبیه این که پیش زنان برهنه نشسته باشند»، به زنان در جهان دسترسی دارند.
به گفته او، این هشدارهای افغان‌تلکام که بیشتر به دلایل اقتصادی مطرح شد، موجب بدبینی هبت‌الله به فایبر نوری شد و او نیز پس از پرس‌وجوی بیشتر به این نتیجه رسید که اینترنت پرسرعت موجب «ترویج فساد» می‌شود.
منابع آگاه می‌گویند که یکی از مقام‌های طالبان در نشستی به‌طور طنزآمیز گفته است: «فایبر نوری مثل زنی است که در خانه پیش شما نشسته باشد؛ دیگر فاصله‌ای باقی نمی‌ماند.»
با ممنوعیت اینترنت پرسرعت، افغانستان در کنار کشورهایی چون کوریای شمالی و ترکمنستان قرار خواهد گرفت که بدترین نقاط جهان از نظر دسترسی به اینترنت هستند.
منابع به افغانستان اینترنشنال گفتند اداره اترا در حال برنامه‌ریزی برای محدودسازی سرعت اینترنت موبایل است.
متخصصان فناوری می‌گویند اینترنت موبایل یا دیتای سیم‌کارت هنوز در بسیاری از ولایت‌ها فعال است، اما به‌دلیل افزایش فشار کاربران، کیفیت آن به‌شدت پایین آمده و کندی و ناپایداری جدی به‌وجود آمده است.
سرمایه‌گذاری میلیونی روی شبکه فایبر نوری
معصومه خاوری، وزیر پیشین مخابرات افغانستان در سال ۱۳۹۹ اعلام کرد که دولت برای اجرای پروژه فایبر نوری ۱۵۰ میلیون دالر سرمایه‌گذاری کرد. بیش از نیم این هزینه از بودجه دولت و بقیه آن مربوط به کمک‌های اداره توسعه بین‌المللی امریکا بود.
وزیر پیشین مخابرات گفته بود که بیش از پنج هزار کیلومتر فایبر نوری در ۲۸ ولایت تکمیل شده است. روند توسعه شبکه فایبر نوری در اداره طالبان نیز در برخی ولایت‌ها ادامه یافت.
دولت پیشین افغانستان اعلام کرده بود که تا سال ۲۰۲۳ میلادی، ۸۰ درصد شهروندان به اینترنت پرسرعت دسترسی خواهند یافت؛ برنامه‌ای که طالبان آن را متوقف کرده است.