چهار سال از سقوط جمهوریت در افغانستان می‌گذرد و در این مدت، مجموعه‌ای متنوع از جریان‌های سیاسی، جبهه‌های نظامی و گروه‌های مقاومت مدنی، هم در داخل کشور و هم در خارج از مرزهای آن شکل گرفته‌اند.
نقطه مشترک این جریان‌ها، موضع ضد طالبان است.
علاوه بر این، برخی از این جریان‌ها طرح‌ها و برنامه‌هایی تحت عنوان «نقشه‌های راه» ارائه کرده‌اند که هدف آن‌ها خروج از بن‌بست کنونی و ترسیم چشم‌اندازِ تازه برای آینده افغانستان است.
در همین راستا، تلاش‌هایی برای ایجاد هماهنگی و همبستگی میان نیروهای مخالف طالبان آغاز شده است.
در این میان، برخی ساختارها به منظور ایجاد چتر مشترک برای نیروهای مخالف طالبان شکل گرفته‌اند که می‌توان از «روند ویانا برای افغانستان دموکراتیک»، «شورای مقاومت برای نجات افغانستان» و اخیراً «مجمع ملی برای نجات افغانستان» یاد کرد.
تعدادی از این ساختارها نیز نقشه‌های راه اختصاصی خود را برای حل بحران افغانستان منتشر کرده‌اند.
بررسی نقشه‌های راه جریان‌ها
بنیاد جهانی موزائیک نخستین نهادی بود که به مطالعه و ترکیب نقشه‌های راه جریان‌های سیاسی و مدنی افغانستان پرداخت. هدف بنیاد، تدوین «نقشه راه ترکیبی جامع» بود؛ گامی راهبردی که می‌تواند به ایجاد همبستگی و هماهنگی میان نیروهای اپوزیسیون نامنسجم سیاسی و مدنی افغانستان بینجامد.
اگرچه جریان‌هایی مانند روند ویانا برای افغانستان دموکراتیک، شورای مقاومت برای نجات افغانستان و مجمع ملی برای نجات افغانستان فعالیت‌هایی در جهت همسویی میان مخالفان طالبان انجام داده‌اند، اما به‌دلیل نبود چشم‌اندازِ روشن در رابطه با «تعامل» با طالبان، این تلاش‌ها به نتایج مؤثر نرسیده‌اند. نمونه‌ای از این اقدامات، «گفتمان ملی افغانستان» در استانبول ترکیه است. اما هیچ تلاشی در راستای ایجاد نقشه راه ترکیبی جامع صورت نگرفته است.
بنیاد جهانی موزائیک در چارچوب کنفرانس سالانه‌اش در دانشگاه کمبریج که در سپتامبر ۲۰۲۴ برگزار شد، از شش جریان سیاسی افغانستان دعوت کرد تا طرح ها و نقشه‌های خود را ارائه کنند. همچنین از کارشناسان مستقل دعوت شد تا این نقشه‌های راه را مورد بررسی قرار دهند. جنبش‌ها و سازمان‌های سیاسی شرکت‌کننده، چشم‌اندازهای خود برای آینده افغانستان را ارائه دادند:
روند ویانا برای افغانستان دموکراتیک؛
شورای مقاومت ملی برای نجات افغانستان؛
نهضت اعتماد ملی افغانستان؛
مجمع فدرالیست‌های افغانستان؛
جبهه آزادی افغانستان؛
و حزب شهروندان افغانستان.
این نقشه‌های راه منعکس‌کننده دیدگاه‌های متنوع سیاسی بودند و هر کدام راهبردهای منحصر به فردی برای حل بحران کنونی ارائه کردند. کنفرانس با حس مشترک از فوریت و مسئولیت‌پذیری پایان یافت و بر ظرفیت راه‌حل‌های نوآورانه و مشارکتی تأکید کرد. این تبادل اندیشه، بستری برای گفت‌وگو و اقدامات آینده فراهم آورد. بررسی انجام‌شده توسط آقای دیوید لوین نشان داد که بیش از ۹۰ درصد محتوای این نقشه‌های راه هم‌پوشانی دارند؛ نکته‌ای که ضرورت کار بر روی تدوین «نقشه راه ترکیبی جامع» را توجیه می‌کند.
دستیابی به «نقشه راه ترکیبی جامع»
پس از یافته‌های کنفرانس ۲۰۲۴، کارگروهی متشکل از نمایندگان بعضی از شش جریان ارائه‌کننده نقشه‌های راه و کارشناسان مستقل شکل گرفت تا علاوه بر نقشه راه‌های موجود، سایر طرح‌ها را نیز جمع‌آوری و نکات مشترک آن‌ها را استخراج کند. بنیاد جهانی موزائیک به عنوان تسهیل‌کننده این فرآیند فعالیت داشت.
در این کارگروه، نمایندگان نهضت اعتماد ملی افغانستان و روند ویانا برای افغانستان دموکراتیک حضور دارند. همچنین ریاست این کارگروه به مجمع همزیستی و رهایی «مهر» سپرده شد، نهادی که یکی از ماموریت‌های آن ایجاد هماهنگی و همسویی میان نیروهای مخالف طالبان است. علاوه بر این، به‌منظور تقویت نمایندگی جامعه مدنی، زنان و خبرنگاران، از مجمع جامعه مدنی فراگیر، متنوع و دموکراتیک «مجمع دموکراتیک افغانستان نو» (NAD-Forum) نیز برای عضویت در این کارگروه دعوت شده است.
نکات مشترک طرح‌ها
کارگروه بررسی و ترکیب نقشه‌های راه و دیدگاه‌ها در مجموع ۱۲ نقشه راه و هشت طرح ارائه شده از سوی سازمان‌ها و نهادهای مختلف را بررسی کرد که نشان می‌دهد حدود ۹۰ درصد چشم‌انداز‌ها و اهداف در این نقشه‌ها همسو و مشترک هستند. همه این طرح‌ها یک وجه مشترک اساسی دارند: نارضایتی عمیق از وضعیت کنونی و تلاش برای تغییر آن.
بیشتر این نهادها بر این باور اند که نظام سیاسی آینده افغانستان باید بر اساس حق تعیین سرنوشت مردم و در قالب یک همه‌پرسی سراسری شکل گیرد. تمام این جریان‌ها ارزش‌هایی همچون مردم‌سالاری، حقوق بشر و آزادی‌های مدنی را در صدر اولویت‌های خود قرار داده‌اند.
نقاط تفاوت در طرح‌ها
با وجود اشتراکات فراوان، تفاوت‌هایی نیز میان این نقشه‌های راه و دیدگاه‌ها دیده می‌شود. از جمله مهم‌ترین تفاوت‌ها، برداشت‌های نایکسان نسبت به مساله بی‌عدالتی قومی است که یکی از موضوعات جدی افتراق نظر به شمار می‌آید. همچنین دیدگاه‌های متنوعی در باب روش مبارزه و نحوه ایجاد تغییر در افغانستان مطرح است؛ برخی جریان‌ها از هر گونه مبارزه مشروع، از جمله مبارزه نظامی حمایت می‌کنند، در حالی که برخی دیگر بر روش‌های مسالمت‌آمیز تأکید دارند.
در زمینه نقش بازیگران خارجی و نهادهای بین‌المللی نیز تفاوت نظر مشهود است؛ گروهی بر اهمیت نقش این عوامل خارجی تأکید می‌ورزند، حال آنکه گروه‌هایی دیگر مسئولیت اصلی را بر عهده جریان‌های سیاسی و مدنی داخلی می‌دانند.
نوع نظام سیاسی مطلوب، اعم از نظام متمرکز، فدرال یا نظام غیرمتمرکز پارلمانی، موضوعی است که در میان جریان‌ها محل بحث و تفاوت نظر است و هر یک از این گزینه‌ها نیازمند گفت‌وگوی جدی و کارشناسی می‌باشد. با این حال، نکته‌ای که برخی از جریان‌ها آن را به‌عنوان یکی از مبانی مشروعیت و مقبولیت فرایند حکومت‌داری می‌شمارند، به‌رسمیت‌شناختن تنوع و تکثر فرهنگی و بازخوانی هویت‌های ملی و نمادهای افغانستان است.
از این رو، ضرورت گفت‌وگوی مستمر میان این جریان‌ها پیرامون این مسائل به‌شدت احساس می‌شود و بنیاد جهانی موزائیک متعهد است بستر لازم برای تحقق این گفت‌وگوها را فراهم آورد.
کنفرانس سال ۲۰۲۵ و ارائه «نقشه راه ترکیبی جامع»
«نقشه راه ترکیبی جامع» که بر اساس بررسی مجموع نقشه‌های راه و طرح‌های دریافتی تدوین شده است، قرار است در چهارمین کنفرانس سالانه بنیاد جهانی موزائیک که در تاریخ ۱۹ و ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۵ در کالج جیسوس دانشگاه کمبریج برگزار خواهد شد، رونمایی و مورد بحث قرار گیرد.
موزائیک قصد دارد به ویژه در بخش تفاوت دیدگاه‌ها، فضایی را برای مناظره و گفت‌وگوی صریح میان شرکت‌کنندگان کنفرانس فراهم کند؛ گفت‌وگویی که نمایندگان سیاسی، فعالان جامعه مدنی، زنان، دانشمندان، دانشجویان و جوانان را در بر گیرد تا بر سر نهایی‌کردن «نقشه راه ترکیبی جامع» به توافق برسند.
بنیاد جهانی موزائیک
بنیاد جهانی موزائیک یک موسسه خیریه مستقر در بریتانیا است که بر ارزش‌های تنوع و تکثر در جوامع چندفرهنگی باور دارد و در راستای ترویج صلح و همکاری در آسیای مرکزی فعالیت می‌کند.
برگزاری کنفرانس سالانه در دانشگاه کمبریج یکی از فعالیت‌های کلیدی این بنیاد است. موزائیک همچنین پروژه‌های متعددی در زمینه‌های آموزش و پرورش، ایجاد بسترهای گفت‌وگوی جامعه مدنی، ترویج حقوق بشر به ویژه حمایت از کارزار علیه آپارتاید جنسیتی، گفت‌وگوهای میان‌نسلی و میان‌فرهنگی، و ادغام مهاجران در بریتانیا دارد.