به نظر میرسد که حمله به کارگران چینی در ولایت ختلان تاجیکستان با استفاده از پهپاد، زنگ خطر را در منطقه به صدا درآورده است.
در این حمله که از خاک افغانستان انجام شده، سه شهروند چین کشته شدند. پاکستان درباره بلندشدن پهپادها از خاک افغانستان و استفاده گروههای شبهنظامی از آنجا، به چین و دیگر کشورهای منطقه هشدار داده است.
این حمله نشان داد که نزدیکی دوشنبه و طالبان سطح تهدیدها را برای تاجیکستان کاهش نداده است. زیرا، علاوه بر گروههای تبهکار، شبهنظامیان مخالف دوشنبه نیز میتوانند از این ابزار برای ضربه زدن به امنیت این کشور بهره گیرند. از سوی دیگر آسیبپذیری سرمایهگذاری چین در افغانستان و تاجیکستان نیز آشکار شده است.
وزارت خارجه تاجیکستان گفته است که «این حمله با استفاده از سلاحهای آتشین و یک پهپاد مجهز به نارنجک انجام شده است.»
تاجیکستان این حمله را کار «گروههای جنایتکار» در افغانستان خوانده است.
هنوز هیچ گروهی مسئولیت این حمله را به عهده نگرفته است. اما داعش خراسان، اویغورهای چین، انصارالله تاجیکستان و جنبش اسلامی اوزبیکستان در مرزهای آسیای مرکزی بهویژه در بدخشان حضور و فعالیت دارند. کشورهای آسیای مرکزی بارها از حضور تروریستان در مرزهایش با افغانستان ابراز نگرانی کرده است.
این نخستین بار است که شبهنظامیان برای هدف قراردادن اهدافی در خاک تاجیکستان از پهپاد استفاده میکنند. اما هدف قرارگرفتن شهروندان چین در این منطقه پیشینه دارد. سال گذشته در حمله مسلحانه در مرز افغانستان و تاجیکستان، یک شهروند چین کشته و دستکم چهار تن زخمی شدند. قربانیان کارمندان یک شرکت معدنکاری در تاجیکستان بودند.
در افغانستان نیز شهروندان چین بارها آماج حملات هدفمند قرار گرفتهاند. در ماه دلو ۱۴۰۳، یک شهروند چین در ولسوالی خواجهبهاءالدین تخار کشته شد که داعش مسئولیت آن را پذیرفت. سال پیشتر، در حمله مسلحانه به شهروندان چین در شهر نو کابل چند تن زخمی شدند. پیش از آن نیز در کراچی، بلوچستان و مناطق قبایلی پاکستان، اتباع چینی در حملات مرگبار گروههای تندرو کشته شدهاند.
حمله فرامرزی از خاک افغانستان
وزارت خارجه تاجیکستان رسماً اعلام کرده است که این حمله از خاک افغانستان سازماندهی شده و از طالبان خواسته است برای تامین امنیت مرزی و جلوگیری از تکرار چنین رویدادهایی اقدام کند.
طالبان که همواره تاکید داشتهاند خاک افغانستان تهدیدی برای کشورهای منطقه نیست، در برابر این حمله سکوت کردهاند. با این حال، والی طالبان در بدخشان پس از حادثه به بدخشان تاجیکستان رفته و با مقامهای آن کشور درباره تامین امنیت مرز، تبادل اطلاعات و جلوگیری از نفوذ قاچاقبران مواد مخدر و گروههای تبهکار گفتوگو کرده است.
تاجیکستان طی سالهای اخیر بارها نسبت به تهدیدهای ناشی از خاک افغانستان ابراز نگرانی کرده و برای کاهش خطرات، ناگزیر به تعامل با طالبان شده است. مقامهای تاجیک با طالبان در ماههای گذشته چندینبار در کابل و دوشنبه درباره امنیت مرزی و همکاریهای امنیتی و اقتصادی دیدار کردهاند.
با این حال، ادامه حملات از خاک افغانستان نشان میدهد که نزدیکی دیپلوماتیک دوشنبه با طالبان نتوانسته سطح تهدیدها را کاهش دهد. حملات فرامرزی تروریستان به تاجیکستان، باردیگر روایت طالبان را که خاک افغانستان تهدیدی برای کشورهای منطقه نیست، زیر سوال برده است.
کشورهای آسیای مرکزی همراه با روسیه، با توجه به نفوذ روزافزون تروریستان در خاک افغانستان، سرازیر شدن تروریستان از سوریه به افغانستان، تهدید روزافزون شاخه خراسان داعش و رشد نگرانکننده افراطگرایی در افغانستان، به تقویت امنیت مرزهای تاجیکستان-افغانستان متمرکز شدهاند.
این کشورها پیشتر نیز استحکام مرزهای جنوبی تاجیکستان را در اولویت راهبردی خود قرار داده و در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی طرحهایی را تصویب کردهاند که بر اساس آن، با تامین تسلیحات پیشرفته، تجهیزات نظارتی، پهپادها، تقویت پایگاههای نظامی و برگزاری رزمایشهای مشترک، امنیت مرز ۱۳۵۷ کیلومتری تاجیکستان با افغانستان را تامین کنند. اما به نظر میرسد که هنوز این طرح تا مرحله اجراییشدن فاصله دارد. حمله اخیر میتواند یک زنگ خطر جدی و فوری به تمام کشورهای آسیای مرکزی و روسیه باشد.
نخستین حمله پیچیده با پهپاد
این حمله با استفاده از یک پهپاد صورت گرفته است. ناظران استفاده شبهنظامیان و گروههای تبهکار از پهپاد را نقطه عطفی در تاکتیکهای گروههای مسلح در افغانستان و آسیای مرکزی عنوان میکنند.
وزارت خارجه پاکستان نیز این تهدید را برجسته کرده است. این وزارت در بیانیهای ضمن محکومیت حمله و کشتهشدن اتباع چین اعلام کرد که «استفاده از پهپادهای مسلح، شدت تهدیدهای ناشی از خاک افغانستان و جسارت عاملان آن را نشان میدهد.»
دسترسی گروههای تندرو به پهپاد که یک فناوری کارآمد و کمهزینه جنگی محسوب میشود، معادلات امنیتی منطقه را تغییر میدهد. پیشتر نیز گزارشهایی از استفاده گروههای مسلح از پهپاد در خاک پاکستان منتشر شده بود. بهکارگیری چنین فناوریهایی معمولاً بدون حمایت و پشتیبانی ساختاری دشوار است؛ امری که گمانهزنیها درباره وجود شبکههای سازمانیافته پشت پرده را تقویت میکند.
پهپادها این امکان را فراهم میکنند که شبهنظامیان بدون عبور مرزی، اهداف را از کیلومترها فاصله مورد اصابت قرار دهند؛ مسئلهای که بر چالشهای امنیتی کشورهای منطقه بهطور چشمگیری میافزاید.
به نظر میرسد گروههای مسلح در منطقه ما از جنگهای اخیر از جمله اوکراین، جنگهای خاورمیانه و درگیریهای غزه در استفاده نظامی از پهپاد الهام گرفتهاند.
تهدید سرمایهگذاری چین
چین در سالهای اخیر سرمایهگذاری قابلتوجهی در حوزه استخراج معادن در افغانستان منطقه انجام داده است. دهها پروژه استخراجی میان طالبان و شرکتهای چینی امضا شده و بیجنگ در تاجیکستان نیز سرمایهگذاری میلیارد دالری در معادن کمیاب این کشور انجام داده است.
اما تداوم حملات نشان میدهد که چین در مسیر دستیابی به طلا، زمرد، مس و دیگر منابع ارزشمند منطقه با چالشهای جدی روبهرو است. تقریباً تمامی گروههای مسلح فعال در منطقه مخالف حضور چین در پروژههای بزرگ استخراجی هستند. زیرا، این پروژهها به دولتهایی نفع میرسانند که شبه نظامیان برای براندازی آن تلاش دارند.
پیشتر گزارشهایی از توقف و ناکامی برخی پروژههای مشترک چین و طالبان نشر شده بود. طالبان چین را به «عدم پایبندی به تعهدات» متهم کرده و چین نیز «ناامنی» را علت اصلی کندی همکاریها عنوان کرده است. وزیر خارجه چین در سفر اخیرش به کابل خواستار تضمین امنیت اتباع چینی شده بود.
حوادث اخیر نشان میدهد که شهروندان چین نه در پاکستان، نه در افغانستان و نه در تاجیکستان مصونیت کامل ندارند، موضوعی که میتواند بر آینده سرمایهگذاری چین در منطقه سایه بیفکند.