درمندرا ستاره بزرگ سينمای هند، روز سوم قوس در ۸۹ سالگی درگذشت. مرگ او بخشی از تاريخ عاطفی چند نسل در افغانستان را دوباره زنده کرده است. هنرمندی که شهرتش همنسل چند انقلاب و تحول در افغانستان است. در این نوشته، به دلایل محبوبیت این هنرمند در این کشور پرداخته شده است.
درمندرا، با نام اصلی «دهرام سنگ دیول»، هشتم دسامبر ۱۹۳۵ در پنجاب هند به دنیا آمد و از دهه ۱۹۶۰ به یکی از چهرههای اثرگذار سینمای این کشور بدل شد. او طی شش دهه با حضور در بیش از ۳۰۰ فیلم، از نقشهای رومانتیک تا اکشن و کمدی، با کاریزما و بازی روانش جایگاهی ماندگار در سینمای هند برای خود ساخت.
نقش او در فيلم شعله در سال ۱۹۷۵، جايگاهش را افسانهای کرد. فيلمی که هم در هند، هم در افغانستان و هم در بخش بزرگی از آسيا و حتا فراتر، تبدیل به يک تجربه مشترک فرهنگی شد. شعله هنوز یکی از پردرآمدترین فیلمها در سینمای هند است.
در یک گزارش فرهنگی درباره افغانهای مهاجر در دهلی، نویسنده از زبان چند افغان نقل میکند که اگر «شعله» امروز هم دوباره در سینماهای کابل اکران شود، باز هم میتواند پربینندهترین فیلم باشد.
محبوبیت درمندرا در افغانستان
محبوبیت درمندرا در افغانستان بدون درک رابطه تاريخی افغانها با سينمای هند قابل فهم نيست. از دهه های ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۰ خورشيدی، فيلمهای هندی مهمترين خوراک سینما در افغانستان بوده است.
باگذشت بیشتر از نیم قرن، هنوز افغانهایی که خاطره سینما رفتن در آن سالها در کابل و دیگر شهرهای بزرگ افغانستان را دارند، سینماهای افغانستان را عمدتا با سینمای هند و سینمای هند را بیشتر با امیتاب باچان و درمندرا میشناسند.
در آن سال ها، سينما رفتن هر چند در بسیاری از شهرهای افغانستان یک تابو بوده اما دستکم در کابل يک رسم پذیرفته شده اجتماعی بود و سالونهايی در کابل، هرات، مزارشريف، قندهار و جلال آباد نیز به طور مداوم فيلمهای باليوودی نمايش میدادند.
در گزارشی از تایمز آف اندیا آمده است که افغانستان تا اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی، یکی از بزرگترین بازارهای بیرونی سینمای هند بوده است.
به ویژه در آن سالها، درمندرا اغلب نقش مردی را بازی میکرد که با زورگويی و بیعدالتی میجنگید، چنین ژانری برای افغانها از گذشته و حتا اکنون جذابیت خودش را داشته است. در واقع میتوان گفت که اين الگو با ذهنيت فرهنگی افغانستان، که قهرمانی را با جوانمردی و غيرت تعريف می کند، همخوان بوده است.
به روایتی میشود گفت که نقش درمندرا در دفاع از مظلوم، پاسداری از خانواده، يا ايستادن در برابر زور در چندین فیلم، اين منطق اخلاقی را برای جامعه افغانستان، که تجربه تاريخی سختی از جنگ و بيعدالتی داشته، جذاب ساخته است.
تایمز آف اندیا در گزارشی درباره رابطه کابل و بالیوود مینویسد که ستارههایی مثل امیتاب، همای مالینی، سری دیوی و درمندرا در افغانستان هواداران عظیم داشتند و حتی در سالهای جنگ داخلی هم فیلمهای هندی در شهرهای بزرگ مثل کابل، قندهار و مزار فروش بالا داشتند.
حتا تا آخرین نفسهای فیلمهای ویدیویی در افغانستان، بهخوبی به یاد داریم که بسیاری از مردم، برخی از فیلمها را با نام واقعی آن فیلم نمیشناختند. مثلا افراد زیادی بودند که میگفتند: «فیلم جدید درمندر آمده است.» درمندرا در افغانستان شهرتش عمدتا به «درمندر» بود.
برای چند نسل در افغانستان درمندرا نشانه دورانی است که زندگی شهری، در واقع ریتم دیگری داشته است. یا به گفته فرهاد دریا، «غایتایی» که «درختان اکاسی، پهرهدار کابل» بود.
در واقع، درمندرا برای نسلهایی از افغانها که هم جنگ را تجربه کردند و هم مهاجرت، بخش بزرگی از زندگیشان را شکل داده است. فیلمهای او بخشی از «دنیای پیش از آشوب» بسیاریها در افغانستان است، دنیایی که بر خلاف امروز کابل، با موسیقی، رنگ و قصه معنا پیدا میکرده است.
اکنون که او رفته است، نسلهایی که با او خندیدند، گریستند و هیجان فیلمهایش را تجربه کردند، میدانند که بخشی از خاطره جمعیشان خاموش شده است.
درمندرا در کنار امیتا بچان بیتردید سالها در حافظه جمعی افغانها باقی خواهد ماند.